İnşaat ve Yapı İşleri

Yapı üretimi sürecinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemlerinin belirlenip bunların noksansız ve bilinçli bir şekilde uygulanması için, bu konuda nelerin ne zaman ve nasıl yapılacağının önceden belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Yani daha inşaata başlanmadan önce bu konuda ayrıntılı bir planlamanın yapılması gerekmektedir.

Ayrıca böyle bir planlama çalışmasının yapılması, işverenin isteğine de bırakılmamış olup, 23.12.2003 Tarihinde yayımlanmış bulunan “Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği”nde, inşaatına başlanılacak bir yapı henüz proje aşamasındayken sağlık ve güvenlik planının hazırlanması zorunlu kılınmıştır. Adı geçen yönetmelikte böyle bir hüküm yer almakla birlikte, bu planın genel çerçevesi ve içeriği konusunda uygulayıcılara rehberlik edecek bir metin bulunmamaktadır. Bu nedenle de konu ile ilgili olarak, kişilerin plan anlayışına bağlı ve genellikle de yetersiz sayılabilecek içerikte uygulamalar yapılmaktadır. Oysa bu planın, sürecin tümü ve inşaata özgü koşullar dikkate alınarak hazırlanması gerekmektedir.

Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Planı

Ülkemizde inşaat sektörü, ölümlü iş kazası sayısı bakımından maalesef ilk sırada yer almaktadır (SSK, 2005). Bu olumsuz sonuçta, ülkemize has sosyal, kültürel ve ekonomik yapıdan kaynaklanan genel nitelikli etkenler yanında, yapı üretiminin iş kazası riskini artırıcı özgün koşullarının da önemli payının olduğu kuşkusuzdur. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin oldukça ileri düzeyde uygulandığı ülkelerde de inşaat sektörü iş kazası bakımından ön sıralarda yer almaktadır (Eurostat, 2004). Dolayısıyla, inşaat sektöründe iş sağlığı ve güvenliği konusu ele alınıp önlem geliştirilirken, yapı üretiminin kendine has koşullarının da mutlaka dikkate alınması gerekmektedir.

Her konuda olduğu gibi, iş kazalarını azaltmada da en etkin yollardan birisi her düzeydeki çalışanların rastgele davranışlarını en aza indirmek; diğer bir ifadeyle, bu konuda planlı ve bilinçli hareket etme refleksini geliştirmektir. Çağdaş anlamda iş sağlığı ve güvenliği ilkelerini düzenleyen OHSAS (Occupational Health & Safety Assessment Series) standartlarında da konu bir “Yönetim” boyutu ve bütünlüğü içinde ele alınarak planlı hareketin gerekliliği ön plana çıkartılmıştır (Gürcanlı, 2005). Belirtilen nedenlerle hareket edilmiş olmalı ki, 23.12.2003 Tarihinde yayımlanmış bulunan “Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği”nde, “Sağlık ve Güvenlik Planı (SGP)” hazırlanmasına özel önem verilmiştir (ÇSGB, 2003). Adı geçen yönetmelikte SGP’nın proje aşamasında hazırlanması öngörülerek, proje verilerinin daha ayrıntılı ve çok yönlü değerlendirilmesine olanak sağlanmıştır. Bu çerçevede ülkemizde konunun yasal zemininin oluşturulmasına yönelik önemli bir adım atılmış görünmektedir. Ancak, SGP‘yi hazırlayacak olan koordinatörün niteliklerinin tanımlanması ile ilgili hukuki boşluğun giderilmemesi nedeniyle, SGP uygulamasına henüz inşaat sektöründe başlanılamamıştır. Oldukça sınırlı sayıdaki inşaatta SGP hazırlama gayretleri görülmekte ancak bu konuda kendilerine rehberlik edecek örnek çalışmalar olmadığından, oluşturulan planlar şekil ve içerik bakımından beklenen yararı sağlamaktan oldukça uzak durumdadır.

Bu çalışmada, inşaat sektöründe uygulanabilecek bir SGP önerisi oluşturulması hedeflenmiştir. Şüphesiz yapı üretimi gibi çok değişkenli bir üretim şekli için her inşaata uygulanabilecek şablon nitelikli tek bir örneğin oluşturulması beklenemez. Bu nedenle, önerilen plan örneğinde, her türlü yapının üretim sürecinde yer alan iş aşamalarında yapılması gereken çerçeve nitelikli faaliyetler üzerinde durulmuştur. Yapılacak inşaatın projesine özgü koşullarından yansıyacak detay nitelikli uyarlamaların da ilgili koordinatörün mesleki bilgisi ve inisiyatifi ile sağlanabileceği düşünülmüştür. Bu çerçevede hazırlanıp ekte sunulmuş bulunan SGP önerisinin, akademisyen ve uygulayıcılarımızın katkılarıyla beklenen olgunluğa erişeceği umulmaktadır.

Plan, kısaca “izlenecek yolun belirlenmesi” olarak da tanımlanmaktadır. Plan hazırlamanın kendine özgü bir sistematiği bulunmakla birlikte, konusu ve işlevi itibariyle planlar oldukça genel nitelikli veya ayrıntılı olabilirler. SGP önerisi hazırlanırken, yapı üretiminin özgün koşulları yanında, iş sağlığı ve güvenliği konusunun ülkemizde algılanma ve uygulanması konusundaki bilinç düzeyi dikkate alınmaya özen gösterilmiştir. Bu bağlamda planın, sadece yapılacak çalışmaların genel bir sıralaması yerine aynı zamanda olumlu davranış kazandıracak unsurlar içermesinin uygun ve yararlı olacağı düşünülmüştür. Diğer taraftan da bu planın, inşaat sektöründe farklı yapı üretimlerine uyarlanmasına olanak verecek genellikte bir metin olması hedeflenmiştir. Ayrıca ilgili yönetmekte SGP’nin, inşaatın projelendirilme aşamasında hazırlanması öngörüldüğünden, planda, proje aşamasında ulaşılabileceği varsayılan bilgiler kullanılmıştır.

Plan önerisi belirtilen kabul ve kısıtlar altında hazırlandığından, ilk bakışta planda bazı ifadelerin tekrarlanıyor olduğu izlenimi uyanabilir. Bunun nedeni, plan hazırlamakla sorumlu koordinatöre, bazı önemli güvenlik önlemlerinin her farklı işte tekrarlama alışkanlığı kazandırmaktır. Ayrıca planın, projede görev alan teknik elemanların bilgi ve deneyimlerinin de dikkate alınmasına ve yapılan çalışmaların belgeye bağlanma alışkanlığının yerleştirilmesine katkı sağlayıcı içerikte olmasına özen gösterilmiştir.

Belirtilen kapsamda oluşturulan SGP, projeye özgü genel tespit ve değerlendirmeler, şantiye yerleşim projesinin hazırlanması ve şantiyenin kurulması, üretim süreci faaliyetleri, yapının temizliği ve şantiyenin taşınması, makine, donanım ve aletlerin kullanımı olmak üzere beş başlık altında toplanmış, daha sonra bu ana başlıkların bazıları alt başlıklara ayrılarak detaylandırılmıştır.

Özetlenen yöntemle oluşturulan ve EK:1’de sunulmuş bulanan bu Sağlık ve Güvenlik Planı, Çukurova Üniversitesi Yaşam Boyu Öğretim Programı Kapsamında (Ç.Ü., 2006) açılan “İş Güvenliği ve Risk Yönetimi Kursu” na katılan farklı sektör temsilcileri ile de tartışılmış, katılımcıların uygulamaya dayalı deneyim ve öneriler de plana yansıtılmıştır.

Ç

alışanların iş sağlığı ve güvenliğinin, rastgele hareket ve önlemlerle sağlanamayacağı kuşkusuzdur. Dolayısıyla konunun sistematik bir şekilde ele alınmasına ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacın bir sonucu olarak ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kapsamlı düzenlemelerin yapılması bağlamında yeni bir “Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” hazırlanmış ve bu yönetmelikte, her inşaat için, henüz proje aşamasındayken bir “Sağlık ve Güvenlik Planı” hazırlanması zorunlu kılınmıştır. Ancak halen bu planın içeriği ile ilgili rehberlik edecek bir metnin bulunmaması, uygulamada belirsizliklere ve uygulayıcılarda çeşitli tereddütlere neden olmaktadır. Belirtilen nedenle bu çalışmada bir Sağlık ve Güvenlik Planı önerisi oluşturulmuştur. Bu önerinin, en azından halen uygulamada var olan boşluğun doldurulmasına katkı sağlayacağı ve daha kapsamlı bir planın geliştirilmesi yönündeki çalışmalara zemin oluşturacağı umulmaktadır. Ancak, işyerlerinde sağlık ve güvenlik planı hazırlamakla sorumlu olacak koordinatörün niteliğinin belirlenmesine yönelik hukuki boşluğun bir an önce doldurulması da hayati önem arz etmektedir.